Tasarım Hakkının Koruma Kapsamı ve Sınırları

Endüstriyel tasarımlar, inovasyon ve yaratıcı çalışmalarda büyük bir öneme sahiptir. Bu nedenle tasarımların korunması, tasarım sahiplerinin haklarını güvence altına almak ve adil bir rekabet ortamı sağlamak için kritiktir. Bu yazıda, tasarım haklarının koruma kapsamı, tasarım sahiplerinin hakları ve bu hakların sınırları detaylı bir şekilde ele alınacaktır.

Tasarımdan Doğan Haklar

6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) m. 59/1'e göre, tasarımdan doğan haklar münhasıran tasarım sahibine aittir. Bu haklar, tasarım sahibine tasarımı üzerinde tam kontrol sağlar ve üçüncü kişilerin izinsiz kullanımını engeller.

Tasarım Sahibinin Hakları

Ayırt Edici Olmayan Tasarımlara Karşı Koruma:
- Tasarım sahibi, kendi tasarımına kıyasla ayırt edici niteliğe sahip olmayan tasarımlara karşı bu kanundan doğan haklarını kullanabilir (SMK m. 58/1).
Üçüncü Kişilerin İzin Alması:
- Üçüncü kişiler, tasarım sahibinin izni olmadan koruma kapsamındaki tasarımı veya tasarımın uygulandığı ürünü üretemez, piyasaya sunamaz, satamaz, ithal edemez, ticari amaçlı kullanamaz veya bu amaçlarla elde bulunduramaz. Ayrıca bu tasarım veya tasarımın uygulandığı ürünle ilgili sözleşme yapmak için öneride bulunamaz.
Tasarımcının Seçenek Özgürlüğü:
- Koruma kapsamının değerlendirilmesinde, tasarımcının tasarım geliştirmede sahip olduğu seçenek özgürlüğünün derecesi dikkate alınır (SMK 58/2).

Tescilsiz Tasarımlar

Tescilsiz tasarımlar, sahibine SMK m. 59/1’de belirtilen fiilleri engelleme hakkını sadece korunan tasarımın aynısının veya genel izlenim itibarıyla ayırt edilemeyecek kadar benzerinin kopyalanarak alınması hâlinde verir.
Korunan tasarımın kendi tasarımından önce kamuya sunulduğunu makul yollarla bilmesi mümkün olmayan bir tasarımcı tarafından bağımsız olarak yapılan tasarımın koruma kapsamındaki tasarımdan kopyalanmış olduğu kabul edilmez.
Bu hüküm, yayım erteleme talebinde bulunulan tasarımlar için, tasarımlara ait görsel anlatımların bültende yayımlanmasına kadar da uygulanır.

Korumanın İstisnaları

Belirli durumlar tasarım hakkının kapsamı dışında kalır ve tasarım hakkının ihlali sayılmaz. Bu istisnalar aşağıdaki gibidir:

Özel Amaçlar:
- Özel amaçla sınırlı kalan ve ticari amaç taşımayan fiiller.
Deneme Amaçlı Fiiller:
- Tasarımın deneme amaçlı kullanımı.
Eğitim ve Referans Amaçlı Kullanım:
- Ticari uygulamadaki dürüstlük kuralları ile bağdaşır olmak, tasarımın normal kullanımını gereksiz şekilde tehlikeye sokmamak ve kaynak göstermek şartları ile eğitim veya referans amaçlı çoğaltmalar.
Yabancı Ülkelerdeki Araçlar:
- Yabancı ülkede kayıtlı olup geçici olarak Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde bulunan deniz veya hava taşıt araçlarındaki ekipman, bu araçların onarımı için kullanılan yedek parça ve aksesuarlar ile bu araçların onarım fiilleri.

Onarım İstisnası

Birleşik ürünün görünümüne bağımlı olan parçaların, birleşik ürüne orijinal görünümünü yeniden kazandırmak üzere onarım amacıyla ve bu parçaların kaynağı konusunda yanıltıcı olmamak şartıyla tasarımın piyasaya ilk sürüldüğü tarihten üç yıl sonra kullanılması tasarım hakkının ihlali sayılmaz. Ayrıca, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığınca yayımlanan eşdeğer parçaların dördüncü fıkra kapsamında ve tasarımın piyasaya ilk sürüldüğü tarihten itibaren üç yıl içinde kullanımı da tasarım hakkının ihlali sayılmaz.

Önceki Kullanımdan Doğan Hak

Koruma: Başvuru tarihinden önce, tescilli tasarımın koruma kapsamına giren ve tescilli tasarımdan bağımsız olarak yapılan tasarımı iyiniyetli olarak ticari amaçla ülke içinde kullanmakta olan veya kullanım için ciddi ve gerçek tedbirler almış kişilere karşı önceki kullanımından dolayı, bu hazırlıklarla sınırlı olmak üzere işletmenin makul ihtiyaçlarını giderecek ölçüde tasarımı kullanma hakkı verilir.
Sicil Kaydı: Önceki kullanımdan doğan hak, sicile kaydedilerek bültende yayımlanır.
Devir ve Lisans: Önceki kullanımdan doğan hak, lisans verilmesi suretiyle genişletilemez ve devredilemez. Bu hakkın devri, işletmenin devriyle mümkündür.