6769 Sayılı SMK ile Tasarım Hukuku: Türkiye'de Tasarım Hakları

Tasarım hukuku, Türkiye'de fikri mülkiyet haklarının önemli bir parçasıdır ve 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) kapsamında düzenlenmiştir. Bu yazıda, SMK'nın ilgili hükümlerine dayanarak tasarım hakkının kapsamı, koruma şartları ve uygulamaları detaylandırılacaktır.

1. Tasarımın Tanımı

Tasarım Tanımı: SMK m. 55/1'e göre tasarım, bir ürünün tümü veya bir parçasının görünümünü, çizgi, şekil, renk, malzeme veya yüzey dokusu gibi özelliklerden kaynaklanan dış görünüşünü ifade eder. Bu tanım, tasarımların geniş bir yelpazede korunmasını sağlar.

Ürün Tanımı: SMK m. 55/2'ye göre, "ürün", endüstriyel yolla veya elle üretilen nesneleri, birleşik ürünleri ve bu ürünlerin parçalarını kapsar. Bu tanıma göre, bilgisayar programları hariç olmak üzere grafik sembolleri ve tipografik karakterler de tasarım korumasından yararlanabilir.

Birleşik Ürün: Birleşik ürünler, sökülüp takılabilir veya yenilenebilir parçalardan oluşan ürünlerdir. Örneğin, otomobiller ve elektronik cihazlar bu kapsama girer. SMK m. 56/2 uyarınca, bir birleşik ürünün parçası, normal kullanımda görünür durumda olduğunda tasarım olarak tescil edilebilir ve korunabilir.

Birleşik Ürün:

• «Sökülüp takılma yoluyla değiştirilebilen veya yenilenebilen parçalardan oluşan üründür.»

• Örnek: Araba, elektronik ürünler

• Bir birleşik ürünün tasarımı yanında onun «birleşik ürüne takıldığında, birleşik ürünün normal kullanımında görünür durumda olan parçalarının" tasarımı da SMK kapsamında tescil edilebilir ve korunabilir (SMK m. 56/2).

• Normal kullanım; bakım, servis veya onarım işleri hariç olmak üzere, son kullanıcı tarafından kullanımı ifade eder (SMK m. 56/3).

• «Tasarımın kullanıldığı veya uygulandığı ürünün, başka bir ürüne mekanik olarak monte edilmesi veya bağlanması için belirli biçim ve boyutlarda üretilmesi zorunlu ürünlerin görünüm özellikleri» de tasarımın koruması dışındadır (SMK m. 58/4-c).

  
  

2. Tescilli ve Tescilsiz Tasarımlar

Tescilli Tasarımlar: Genel kural olarak, sadece tescilli tasarımlar korunur. Tescilli tasarımlar için koruma süresi başvuru tarihinden itibaren beş yıldır ve bu süre beşer yıllık dönemler halinde toplamda 25 yıla kadar uzatılabilir. Başvurular, SMK m. 56/1'e göre yeni ve ayırt edici olma şartıyla korunur.

Tescilsiz Tasarımlar: İlk kez Türkiye’de kamuya sunulan tescilsiz tasarımlar da koruma kapsamındadır. Tescilsiz tasarımlar, kamuya sunuldukları tarihten itibaren üç yıl boyunca korunur. Bu durum, tasarımcılar için önemli bir esneklik sağlar.

Smk Kapsamında Tasarım Hukuku

SMK m. 56/1:

«Tasarım yeni ve ayırt edici niteliğe sahip olması şartıyla bu Kanunla sağlanan haklar kapsamında korunur.»

3. Koruma Kapsamı Dışındaki Tasarımlar

SMK m. 58/4'e göre bazı tasarımlar koruma kapsamı dışındadır. Bunlar arasında, kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı tasarımlar, ürünün teknik fonksiyonunun zorunlu kıldığı görünüm özellikleri ve belirli biçim ve boyutlarda üretilmesi zorunlu ürünlerin görünüm özellikleri yer alır.

4. Tasarımın Yenilik ve Ayırt Edici Niteliği

Bir tasarımın korunabilmesi için yenilik ve ayırt edici nitelik taşıması gerekir. SMK m. 56/1'e göre, bir tasarım, başvuru tarihinden önce dünyanın herhangi bir yerinde kamuya sunulmamışsa yeni kabul edilir. Ayırt edici nitelik, tasarımın bilgilenmiş kullanıcı üzerinde bıraktığı genel izlenimin farklılığına dayanır.

• Paris Sözleşmesinin 2 nci mükerrer 6 ncı maddesi kapsamında yer alan hükümranlık alametleri ile bu kapsam dışında kalan ancak kamuyu ilgilendiren, dinî, tarihî ve kültürel değerler bakımından halka mal olmuş ve ilgili mercilerin tescil izni vermediği işaretlerin, armaların, nişanların veya adlandırmaların uygunsuz kullanımını içeren tasarımlarda koruma kapsamı dışındadır.

SMK m. 56’daki şartları karşılamak kaydıyla farklı veya eş birimlerden oluşan modüler bir sistemde bu birimlerin birbirleriyle sonlu veya sonsuz olarak çeşitli biçimlerde bağlantı kurmasını sağlayan tasarımlar korumadan yararlanır. Örnek olarak özel ve yeni bir tasarım ile masanın parçalarını birleştiren özel tasarımlı vida koruma kapsamında olucak ancak normal vida tasarım olarak korunmaz.

Tasarımda Yenilik Şartları:

Bir tasarımın aynısı;

◦ Tescilli tasarım için başvuru veya rüçhan tarihinden önce, ◦ Tescilsiz tasarım için tasarımın kamuya ilk sunulduğu tarihten önce, dünyanın herhangi bir yerinde kamuya sunulmamış ise o tasarım yeni kabul edilir.

Tasarımlar sadece küçük ayrıntılarda farklılık gösteriyorsa aynı kabul edilir.

Kamuya sunma; sergileme, satış gibi yollarla piyasaya sürme, kullanma, tarif, yayım, tanıtım veya benzer amaçlı faaliyetleri kapsar.

Tasarımın gizlilik şartıyla üçüncü bir kişiye açıklanması kamuya sunma sayılmaz.

Koruma talep edilen bir tasarım, başvuru tarihinden veya rüçhan talebi varsa rüçhan tarihinden önceki on iki ay içinde tasarımcı veya halefi ya da bu kişilerin izni ile üçüncü bir kişi tarafından veya tasarımcı ya da halefleri ile olan ilişkinin kötüye kullanımı sonucu kamuya sunulması hâlinde bu açıklama tasarımın yeniliğini ve ayırt edici niteliğini etkilemez.

Tasarımda ayırt edicilik şartı:

• Bir tasarımın bilgilenmiş kullanıcı üzerinde bıraktığı genel izlenim;

  • Tescilli tasarım için başvuru veya rüçhan tarihinden önce,

  • Tescilsiz tasarım için tasarımın kamuya ilk sunulduğu tarihten önce,

    kamuya sunulmuş herhangi bir tasarımın aynı kullanıcı üzerinde yarattığı genel izlenimden farklı ise bu tasarımın ayırt edici niteliğe sahip olduğu kabul edilir.

• } Ayırt edici niteliğin değerlendirilmesinde, tasarımcının tasarımı geliştirmede sahip olduğu seçenek özgürlüğünün derecesi dikkate alınır.

Tasarımda Rüçhan Hakkı:

• Rüçhan Hakkına Sahip Olabilecek Kişiler: ◦ SMK m. 3’de sayılan kişiler.

“Korumadan yararlanacak kişiler

MADDE 3- (1) Bu Kanunla sağlanan korumadan;

a) Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları,

b) Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde yerleşim yeri olan veya sınai ya da ticari faaliyette bulunan gerçek veya tüzel kişiler,

c) Paris Sözleşmesi veya 15/4/1994 tarihli Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması hükümleri dâhilinde başvuru hakkına sahip kişiler,

ç) Karşılıklılık ilkesi uyarınca, Türkiye Cumhuriyeti uyruğundaki kişilere sınai mülkiyet hakkı koruması sağlayan devletlerin uyruğundaki kişiler,

yararlanır.”

• Rüçhan Hakkı Doğurabilecek İşlemler:

  • Paris Sözleşmesi veya Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşmasına taraf devletlerden birinde yapılan tasarım veya faydalı model başvurusu.

  • Diğer yabancı ülkelerde yapılan tasarım başvurusu

• Rüçhan Kullanım Süresi:

  • Rüçhan hakkı kullanma süresi altı aydır.

  • Bu süre, rüçhan hakkı doğuran ilk başvurunun yapıldığı (ürünün sergiye konulduğu) tarihten başlar. Başvuru günü bu süreye dahil değildir.

  • Süresi içerisinde kullanılmayan rüçhan hakları düşer.

• Rüçhan Sırası:

  • Bir tasarım için birden fazla rüçhan hakkı talep edilmesi durumunda rüçhan hakkı, geçerli olan ilk rüçhan tarihi itibarıyla başlar.

  • Bir sergide teşhir edilmiş ürünle aynı veya benzeri bir ürün hakkında birden fazla tasarım başvurusu yapılması hâlinde, bu ürünü sergiye ilk koyan kişi, ürünün sergiye aynı zamanda konularak teşhir edilmesi hâlinde ise ilk başvuruda bulunan kişi rüçhan hakkından yararlanır.

• Rüçhan Hakkının Etkisi:

◦ Rüçhan hakkına dayanılarak başvuru yapıldığı takdirde, rüçhan hakkının doğduğu tarihten itibaren üçüncü kişiler tarafından yapılan rüçhan hakkına konu tasarım başvurusunun kapsamına giren başvurular ile bunlar adına yapılan tasarım tescilleri hüküm ifade etmez.

Rüçhan Hakkının Talep Edilmesi

• Rüçhan hakkı talebi başvuruyla birlikte yapılır.

• Başvuruda rüçhan hakkından yararlanmak istenilmesi halinde, ilk başvurunun yapıldığı ülkenin yetkili idaresi tarafından verilmiş onaylı rüçhan belgesinin aslı ve bu belgenin yeminli tercüman tarafından onaylanmış Türkçe tercümesi başvuru tarihinden itibaren üç ay içinde Kuruma verilir.

• Rüçhan hakkı talep ücretinin ödenmemesi, eksik ödenmesi veya rüçhan belgesinin onaylı Türkçe tercümesinin bulunmaması halinde Kurum, bu eksikliklerin giderilmesi için iki ay süre verir. Bu süre içinde eksikliklerin giderilmemesi halinde rüçhan hakkından yararlanma talebi yapılmamış sayılır.

• Rüçhan hakkının Türkiye'de açılan sergilerdeki teşhire dayanması halinde yetkili mercilerden alınan, teşhir edilen ürünü açık ve eksiksiz bir şekilde gösteren fotoğraf veya fotoğrafları içeren ve ürünün çeşidi ile bu ürünün sergide görünür şekilde konulduğu tarihi ve serginin resmi açılış tarihini gösterir şekilde belge sunulur.

• Yabancı ülkelerde veya ülkelerdeki sergilerde teşhir edilen ürünler için, serginin açıldığı yetkili merciler tarafından düzenlenen belge de sunulur.

• Rüçhan hakkı talebinde, rüçhan hakkının doğduğu başvurunun ülkesi, tarihi ve numarası belirtilir.

• Rüçhan hakkı talebinin uygun bulunması halinde bu durum Sicile kaydedilir ve tasarım tescil belgesine işlenir.

• Çoklu başvurular için sunulan rüçhan belgesinin, tescili talep edilen tasarımlardan hangisine veya hangilerine ilişkin olduğu başvuruda belirtilir.

• Yabancı ülkede yapılan ilk başvurudaki başvuru sahibinin Türkiye’deki başvuru sahibinden farklı olması halinde, bu değişikliğin nasıl gerçekleştiği ve değişikliğin tarihi ile bu değişikliğe taraf kişilerin isimleri başvuruda beyan edilir.

5. Tasarım Başvurusu ve Tescil Süreci

Başvuru Unsurları: SMK m. 48'e göre tasarım başvurusu, başvuru sahibinin kimlik ve iletişim bilgileri, tasarımın görsel anlatımı, tarifname, ürünün adı, tasarımcının kimlik ve iletişim bilgileri gibi unsurları içermelidir.

Şekli İnceleme: Kurum, başvuruyu şekli şartlar yönünden inceler. Eksikliklerin giderilmesi için belirli süreler tanınır. Başvuru, eksikliklerin giderildiği tarihte kesinleşir ve koruma başlar.

Esastan İnceleme: Kurum, tasarımın tanıma uygunluğu, kamu düzenine veya genel ahlaka aykırılık, yenilik ve ayırt edici nitelik gibi kriterlere göre esastan inceleme yapar. Bu kriterlere uymayan tasarım başvuruları reddedilir.

6. Tasarım Hakkının Korunması ve İhlal Durumları

Koruma Süresi: Tescilli tasarımların koruma süresi, başvuru tarihinden itibaren beş yıldır ve beşer yıllık dönemler halinde yenilenebilir. Tescilsiz tasarımlar için koruma süresi ise üç yıldır.

İhlal Durumları: Tasarım sahibinin izni olmadan, tasarımın üretilmesi, piyasaya sunulması, satılması, ithal edilmesi, ticari amaçla kullanılması veya bu amaçlarla elde bulundurulması ihlal sayılır. İhlal durumunda tasarım sahibi hukuki yollara başvurabilir.

7. Tasarım Gaspı ve Hükümsüzlük

Tasarım Gaspı: Gerçek hak sahibi olmayan bir kişi tarafından yapılan tasarım başvuruları gasp olarak kabul edilir. Gerçek hak sahibi, tasarım hakkının kendisine devredilmesini talep edebilir.

Hükümsüzlük: Tasarımın tanıma uygun olmaması, yeni veya ayırt edici nitelikte olmaması, kötü niyetle başvuru yapılması gibi durumlarda hükümsüzlük davası açılabilir. Hükümsüzlük kararları geriye dönük olarak hüküm ifade eder.

8. Tasarımın Devrî ve Lisanslanması

Devir ve Lisans: Tasarım hakkı devredilebilir ve lisans sözleşmesine konu olabilir. İnhisari ve inhisari olmayan lisans sözleşmeleri yapılabilir. Lisans sözleşmelerinde, lisans alanın hak ve yükümlülükleri açıkça belirlenmelidir.

9. Uluslararası Tasarım Başvuruları

Lahey Sistemi: Türkiye, Lahey Anlaşması'na taraf olup uluslararası tasarım tescil başvuruları yapılabilir. Uluslararası başvurular, WIPO aracılığıyla yapılır ve başvurular beş yıllık sürelerle yenilenebilir.

Sonuç

Tasarım hukuku, tasarımcıların yenilikçi çalışmalarını korumak için önemli bir mekanizma sağlar. SMK'nın hükümleri, tasarımların geniş bir yelpazede korunmasını ve hukuki güvence altına alınmasını hedefler. Tasarım başvurularının doğru ve eksiksiz yapılması, tasarımcıların haklarını tam anlamıyla koruyabilmesi için kritik öneme sahiptir. Bu nedenle, tasarım hukuku hakkında bilgi sahibi olmak ve yasal gerekliliklere uygun hareket etmek, tasarımcılar ve işletmeler için büyük önem taşır. Tasarımınız ile ilgili daha fazla hukuki bilgi almak için Marka vekili avukatımız ile iletişime geçebilirsiniz.

Yasal Danışmanlık

Yer Ayırt