Çek Cezası ve TTK 783/3: Yasal Düzenlemeler ve Şartlar

Giriş

Çekler, ticari hayatta önemli bir ödeme aracı olarak kabul edilir ve bu nedenle, çeklerin güvenli bir şekilde tedavül edebilmesi için çeşitli yasal düzenlemeler yapılmıştır. Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve Çek Kanunu, çeklerin tedavül güvenliğini sağlamak amacıyla çeşitli yaptırımlar öngörmektedir. Bu yazıda, TTK 783/3 maddesinde düzenlenen çek cezası ve ilgili diğer yasal düzenlemeler ele alınacaktır.

Çek Cezası (TTK 783/3)

TTK 783/3 maddesi, muhatap nezdinde karşılığı kısmen veya tamamen bulunmayan bir çek düzenleyen kişinin, çekin karşılıksız kalan bedelinin yüzde onunu ödemekle yükümlü olduğunu belirtir. Ayrıca, hamilin bu nedenle uğradığı zararları da talep edebileceği ifade edilmiştir. Bu düzenleme, çekin karşılıksız çıkması durumunda hamilin korunmasını amaçlamaktadır.

Çek Cezasının Niteliği

Çek cezasının niteliği üzerine doktrinde çeşitli görüşler bulunmaktadır. Bu cezanın tazminat, cezai şart, faiz veya medeni ceza olup olmadığı tartışılmıştır. Yargıtay ve doktrin genel olarak bu cezanın medeni ceza niteliğinde olduğunu kabul etmektedir. Medeni ceza, hamilin zarar ve düzenleyenin kusurundan bağımsız olarak talep edilebilen bir miktardır. Bu düzenleme, çekin karşılıksız kalmasını engellemek ve düzenleyeni caydırmak amacı taşır.

Yasal Düzenleme ve Kaynağı

TTK 783/3 maddesi, İsviçre Borçlar Kanunu’nun 1103. maddesinden alınmıştır. Bu düzenleme, çekin karşılıksız kalan kısmının yüzde onunun ödenmesi gerekliliğini ifade eder. Ayrıca, 6762 sayılı eski TTK’da da benzer bir düzenleme bulunmakta olup, yüzde beşlik oran yeni TTK ile yüzde ona çıkarılmıştır.

Çek Cezası ile İlgili Şartlar ve Uygulama

Çek cezasının talep edilebilmesi için bazı şartların yerine getirilmesi gerekmektedir. İlk olarak, çekin süresi içinde muhatap bankaya veya takas odasına ibraz edilmesi ve karşılıksız kaldığının usulüne uygun olarak tespit edilmesi zorunludur. Bu tespit, protesto, muhatap bankanın veya takas odasının beyanıyla yapılabilir. Eğer bu şekilde bir tespit yapılmazsa, çek cezası talep edilemez.

Karşılıksız Çek İçin Gerekli Şartlar

1. Geçerli Bir Çek: Çekin geçerli olabilmesi için TTK 780'de belirtilen unsurları taşıması gerekmektedir. Bu unsurlar; çek kelimesi, kayıtsız ve şartsız belirli bir bedelin ödenmesi hususundaki havale, muhatabın ticaret unvanı, ödeme yeri, düzenleme tarihi ve yeri ile düzenleyenin imzasıdır.

2. İbraz Süresi: Çekin süresi içinde bankaya ibraz edilmesi gerekir. İbraz süresi, çekin ödeme ve düzenleme yerinin aynı veya farklı olması durumuna göre değişiklik gösterir. Aynı yerde düzenlenen çekler için bu süre 10 gün, farklı yerlerde düzenlenen çekler için ise bir aydır.

3. Karşılıksız Kalma Durumunun Tespiti: Çekin karşılıksız kaldığının TTK 808’de belirtilen usule uygun olarak tespit edilmesi gerekmektedir. Bu, çekin yasal ibraz süresi içinde muhatap bankaya veya takas odasına ibraz edilmesiyle mümkündür.

Yargıtay Kararları ve Doktrindeki Görüşler

Yargıtay, çek cezasının talep edilebilmesi için çekin karşılıksız kaldığının TTK 808'e uygun olarak tespit edilmesi gerektiğini belirtmiştir. Bu husus, çeşitli Yargıtay kararlarında da ifade edilmiştir. Doktrinde de benzer görüşler savunulmakta olup, hamilin çek cezasını talep edebilmesi için gerekli şekli şartların yerine getirilmesi gerektiği vurgulanmaktadır.

Sonuç

TTK 783/3 maddesi ile düzenlenen çek cezası, çekin karşılıksız kalması durumunda hamilin korunmasını amaçlayan önemli bir düzenlemedir. Bu ceza, hamilin zarar ve düzenleyenin kusurundan bağımsız olarak talep edilebilen medeni ceza niteliğindedir. Çekin geçerli olması, süresi içinde ibraz edilmesi ve karşılıksız kaldığının usulüne uygun olarak tespit edilmesi, çek cezasının talep edilebilmesi için gerekli şartlardır. Yargıtay kararları ve doktrindeki görüşler de bu hususları desteklemektedir.

Bu yazı, çek cezası ile ilgili yasal düzenlemeler ve uygulamaları detaylı bir şekilde ele alarak, okuyuculara bu konuda kapsamlı bir bilgi sunmayı amaçlamaktadır. Çeklerin güvenli tedavülü ve hamilin korunması için bu tür yasal düzenlemeler büyük önem taşımaktadır.